Αντίφωνον

Οι μελέτες που συγκεντρώθηκαν και δημοσιεύονται στην έκδοση αυτή αφιερώνονται στον καθηγητή Νικόλαο Δρανδάκη. Έχουν γραφτεί από παλιούς μαθητές και συνεργάτες του, συναδέλφους και φίλους και καλύπτουν ευρύ φάσμα των επιμέρους ειδικοτήτων της βυζαντινής και μεταβυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης καθώς και της βυζαντινής και μεταβυζαντινής φιλολογίας και ιστορίας. Η κατάταξη των μελετών στον τόμο έγινε σύμφωνα με τη σειρά παράδοσης από τους συγγραφείς. Τα κείμενα κατατέθηκαν στο μεσοδιάστημα από τον Ιούνιο του 1988 έως τον Δεκέμβριο του 1990, όριο συνεπώς για τη βιβλιογραφική ευθύνη των μελετητών. Η συντακτική επιτροπή αποφάσισε να αποφύγει οποιαδήποτε επέμβαση στο κείμενο των μελετών (εκτός από την τυπική ενοποίηση του συστήματος των παραπομπών), για το περιεχόμενο των οποίων την αποκλειστική ευθύνη έχει ο κάθε συγγραφέας. Η έκδοση του τιμητικού αυτού τόμου είχε αποφασιστεί το 1988 και ξεκίνησε το 1991. Στη μακριά αυτή πορεία δεν έλειψαν οι αντιξοότητες. Δεν ήταν απλό το ζήτημα του συντονισμού με 43 συγγραφείς, πολλοί από τους οποίους ήταν ήδη απασχολημένοι με άλλα θέματα. Τα οικονομικά εξάλλου προβλήματα φαίνονταν κατά καιρούς ανυπέρβλητα. Η επιτροπή ευχαριστεί όσους ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στην πρόσκληση και θέλησαν με τη συμμετοχή τους στον τόμο να τιμήσουν τον Νικόλαο Δρανδάκη για την πολύχρονη και γόνιμη, πολύπλευρη και ουσιαστική προσφορά του στην αρχαιολογική επιστήμη στον τόπο μας. Ευχαριστεί επίσης και τον εκδότη κύριο Παναγιώτη Πουρναρά, που ανέλαβε τη δαπάνη της έκδοσης και συνέβαλε στην ολοκλήρωση του έργου, και το τυπογραφείο «ΜΕΛΙΣΣΑ», που με πολλή υπομονή διεκπεραίωσε τη δύσκολη εργασία. Τα μέλη της επιτροπής, που είχαν όλοι την ευκαιρία να εργαστούν κοντά στον καθηγητή Δρανδάκη, γνωρίζουν από πρώτο χέρι την ευγένεια, καλοκαγαθία, σεμνότητα και αξιοπρέπεια του σεβαστού αυτού επιστήμονα και παραδίδουν με συγκίνηση, έστω και με καθυστέρηση, την παρούσα έκδοση στο επιστημονικό κοινό. Σεπτέμβριος 1993, Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ (Από την παρουσίαση της έκδοσης)

Λίγα λόγια για τη ζωή, τη δράση και το έργο του τιμωμένου Τάσου Αθ. Γριτσοπούλου, Πατριαρχική πράξις εκλογής και εγκαταστάσεως αρχιεπισκόπου Ρέοντος και Πραστού Ιακώβου (1803) Αικατερίνης Χριστοφιλοπούλου, Οι βυζαντινές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου Νικολάου Β. Τωμαδάκη, Επίσκοποι Ρεθύμνης από του 1646 έως το 1821 Έλενας Παπασταύρου, Μεταβυζαντινή εικόνα του Αγίου Χαραλάμπους από την Αγία Αναστασία Μάκρης Έβρου Χαράς Κωνσταντινίδη, Ο ναός του Αγ. Γεωργίου στους Μολάους της Επιδαύρου Λιμηράς Ευστρατίου Τσαπαρλή, Το ξυλόγλυπτο τέμπλο στην Ήπειρο κατά το β΄μισό του 18ου αιώνα Χάρη Μιχ. Κουτελάκη, Το τέμπλο του Αγ.Αντώνη Στενής Τήνου Ιωάννη Ηλ. Βολανάκη. Παλαιοχριστιανική βασιλική στα Πεντάθυρα Μεσαναγρού Ρόδου Ευτέρπης Μαρκή, Ανασκαφή εργαστηρίου κεραμεικής και χύτευσης σιδήρου στην αρχαία Πύδνα Αφέντρας Γ. Μουτζάλη, Τοπογραφικά της Μεσαιωνικής Πάτρας Κ.-Φ. Καλαφάτη, Εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας σε ιδιωτική συλλογή Μ. Αχειμάστου-Ποταμιάνου, Μία άγνωστη εικόνα του Εμμανουήλ Τζάνε Ν. Κ. Μουτσοπούλου, Το κάστρο της Σέτενας Γ. Κακαβά, Το τέμπλο του παρεκκλησίου του Τιμίου Προδρόμου, στο κελλί του Διονυσίου του εκ Φουρνά, στις Καρυές του Αγίου Όρους Ανίτας Κουμούση-Βγενοπούλου, Μεσαιωνική βρύση στην Αρχαία Κόρινθο Τούλας Τ. Καλαντζοπούλου, Τα σχέδια του Durand για την Σωτήρα Λυκοδήμου Μαρίας Βασιλάκη, Μεταβυζαντινή εικόνα του Αγίου Νικολάου Αρχιμ. Σίλα Κουκιάρη, Ο Αγ. Νικόλαος στου Βλαχιώτη Παναγιώτη Λ. Βοκοτοπούλου, Η Εύρεση και Ύψωση του Τιμίου Σταυρού στην Κρητική ζωγραφική Γ. Βελένη, Σχόλια και παρατηρήσεις σε πολύστιχες πλίνθινες επιγραφές Ιωάννη Σπαθαράκη, Οι τοιχογραφίες του ναού της Αγ. Τριάδας στο ομώνυμο χωριό του Ν. Ρεθύμνου και οι εικονογραφικές ιδιαιτερότητές τους Μ. Ι. Μανούσακα, Απηχήσεις του "Ροδολίνου" του Ιω.-Ανδρέα Τρωίλου στον "Κρητικό Πόλεμο" του Μαρίνου Τζάνε Μπουνιαλή Σωτ. Κ. Κίσσα, Σημειώσεις για τον Ιωάννη Β'(1303-1318), τελευταίο Κομνηνοδούκα της Θεσσαλίας Μαρίας Σκλάβου-Μαυροειδή, Νέα ερμηνεία της παράστασης στην πλάκα Τ. 177 του Βυζαντινού Μουσείου Αθηνών Ν. Γκιολέ, Βυζαντινές τοιχογραφίες στο ναό του Σωτήρα στη Γαρδενίτσα της Μέσα Μάνης Δικαίου Β. Βαγιακάκου, Η ονομασία της Μεσογείου κατά τας πηγάς (Ηράκλειοι στήλαι-Ατλαντικός ωκεανός) Μιχ. Σ. Κορδώση, Το Μεσαιωνικό κάστρο Ρίζας κοινότητας Σμέρνας Ηλείας Ν. Πούλου-Παπαδημητρίου, Ορθογωνικός πήλινος δίσκος του Μουσείου Μπενάκη Λασκαρίνας Μπούρα, Δύο εικόνες του Αγίου Δημητρίου του Εμμανουήλ Τζάνε και η σχέση τους με ανθίβολα του Μουσείου Μπενάκη Σωτ. Ν. Καδά, Απεικονίσεις του Ναού της Αναστάσεως στα Προσκυνητάρια των Αγίων Τόπων Ισίδωρου Ι. Κακούρη, Η Κοίμηση της Θεοτόκου στο Στεφάνι Κορινθίας Ε. Δεληγιάννη-Δωρή, Παλαιολόγεια εικονογραφία. Ο "Σύνθετος" εικονογραφικός τύπος της Ανάστασης Γεωργίου Σ. Μαστοροπούλου, "Μαΐστρος ο Κόητος". Ένας μαρμαράς του ΙΒ΄ αι. στη Νάξο Βασιλικής Βέμη, Αργύρη Πετρονώτη. Κιονόκρανα και άλλα παλαιοχριστιανικά στοιχεία στη μεταβυζαντινή βασιλική του Αγίου Γεωργίου στο Θεσσαλικό Δομένικο Σοφίας Καλοπίση-Βέρτη, Ο ναός του αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πολεμίτα της Μέσα Μάνης (1278) Αγγελικής Σταυροπούλου-Μακρή, Η Εύρεση και η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού σε τρίπτυχο του Κλόντζα Μαρίας Κωνσταντουδάκη-Κιτρομηλίδου, Ο Μιχαήλ Δαμασκηνός ως συλλέκτης σχεδίων Ιταλών καλλιτεχνών Αγγελικής Μητσάνη, Συμεών Στυλίτης ο Πρεσβύτερος σε μικρογραφίες χειρογράφων Βικτωρίας Κέπετζη, Ο ναός του Αγίου Γεωργίου στα Φούτια της Επιδαύρου Λιμηράς και ιδιόμορφη παράσταση από τη Θεία Λειτουργία Φλωρεντίας Ευαγγελάτου-Νοταρά, Απεικονίσεις της αυγούστας Μαρίας της Αλανής Μαρίας Παναγιωτίδη, Η Εκκλησία της Γέννησης στο Μοναστήρι της Παναγίας Καλορίτισσας στη Νάξο. Φάσεις τοιχογράφησης Κατερίνας Καλαμαρτζή-Κατσαρού, Το καθολικό της Μονής Αγ. Γεωργίου Χούνιστας στον Αράκυνθο (1770) Βασίλη Κατσαρού, Η μεσοβυζαντινή βασιλική της Τολοφώνας στη Λοκρική Φωκίδα ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΠΙΝΑΚΕΣ